VÌ SAO GỌI 12 LÀ “TÁ”?

Có bao giờ bạn thắc mắc, một số lẻ như 12 lại được ưu ái cho một cái tên riêng là “tá”? Và từ “tá” này có nguồn gốc từ đâu?

Trước hết xin nói về khởi nguồn của hệ số 12 này. Nếu tra tìm trong từ điển Hán Việt, ta sẽ không thể tìm thấy “tá” ở đâu cả, bởi đơn giản đây là một cách đếm bắt nguồn từ phương Tây. Người La Mã cổ đại khi tính toán thường dùng ngón cái đếm đốt tay trên những ngón còn lại, tổng cộng 12 đốt gom lại một nhóm. Từ đó, hệ số 12 này càng ngày càng phổ biến. Vì vậy, khi khám phá ra chu kì của Trái Đất quanh mặt trời, người ta đã chia một năm thành 12 tháng, các khoảng thời gian còn lại cũng được quy đổi bằng một bội số của 12 (1 ngày bằng 24 giờ, 1 giờ bằng 60 phút, 1 phút bằng 60 giây).
Hệ số 12 đặc biệt được ưa chuộng ở nước Anh, họ dùng nó trong cả đo lường, buôn bán và tiền tệ: 12 cái là 1 dozen, 12 dozens là 1 gross, 12 pence = 1 shilling (giờ thì đã bỏ đồng shilling, nên 10 pence = £1), 12 inches = 1 foot,…

Khi người Anh lập thuộc địa ở khu Quảng Đông, Hong Kong, Thượng Hải, người Tàu nhặt chữ dozen và phiên âm thành đả thần (âm Hán Việt). Từ từ thì người ta bỏ âm thần đằng sau đi và gọi tắt là đả. Chữ này truyền vào Việt Nam theo bước chân những người Hoa đi buôn. Người Quảng Đông đọc chữ đả bằng âm tá. Thế là tiếng Việt chúng ta có chữ tá.

Cái hay ở chỗ trong khi người Trung Hoa không mấy khi dùng “tá” thì từ này lại rất được phổ biến ở Việt Nam. Như phần đầu của ruột non có tên tiếng Latin duodenum digitorum, nghĩa là “dài 12 khoát ngón tay”, tức là 12 lần bề rộng của ngón tay. Người Hoa dựa trên đó gọi là “thập nhị chỉ tràng”, nhưng người Việt đã vận dụng thông minh từ “tá” để có cách gọi ngắn gọn “tá tràng”.

Tiếng Việt giàu đẹp / (Sưu tầm từ nhiều nguồn)